Aktualności

Mój Głos, Nasze Środowisko. Praktyczny przewodnik po prawnych instrumentach udziału społecznego w ochronie środowiska.

Przewodnik zrealizowany w ramach Projektu "Przyroda w Kryzysie. Nasza odpowiedzialność. Nasze działania." Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum RozwojuSpołeczeństwa Obywatelskiego w ramach w ramach programu „Moc Małych Społeczności” – Edycja 2025”. 

Copyright© Auxilium Kancelaria Radcy Prawnego Przemysław Noga

listopad 2025

Spis treści

Wstęp

• Cel poradnika
• Nawiązanie do kontekstu
• Twoje podstawowe prawa

Rozdział 1: Chcę wiedzieć. Fundament działania: Dostęp do informacji

• Czym jest informacja publiczna, a czym informacja o środowisku?
• Praktyczny przewodnik "Jak pytać?"
• Wzór nr 1: Prosty wniosek o udostępnienie informacji o środowisku (e-mail)
• Co robić, gdy... (FAQ)

Rozdział 2: Chcę mieć wpływ. Udział w konsultacjach i postępowaniach

• Różnica między "wnioskiem", "uwagą" a "konsultacjami społecznymi"
• Narzędzie 1: Wnioski i petycje (Działanie proaktywne)
• Wzór nr 2: Wniosek ogólny do urzędu (na podst. KPA)
• Narzędzie 2: Udział w postępowaniach (Działanie reaktywne)
• Narzędzie 3: Konsultacje społeczne

Rozdział 3: Studium Przypadku A: "Ratujmy to drzewo!" – Interwencja ws. wycinki

• Krok 1: Sprawdź status (Szybkie działanie)
• Krok 2: Kiedy potrzebne jest zezwolenie, a kiedy nie?
• Krok 3: Dostałem informację, że wydano zezwolenie. Co teraz?
• Checklista szybkiego reagowania

Rozdział 4: Studium Przypadku B: "Chrońmy to drzewo na przyszłość"

• Krok 1: Co może być pomnikiem przyrody?
• Krok 2: Kto podejmuje decyzję?
• Krok 3: Jak złożyć wniosek?
• Wzór nr 3: Wniosek o ustanowienie pomnika przyrody
• Krok 4: Jak wzmocnić swój wniosek?

Rozdział 5: Co robić, gdy urząd nie słucha? Skargi i media

• Narzędzie 4: Skarga na działalność organu (np. na wójta)
• Narzędzie 5: Zawiadomienie do organów kontrolnych
• Narzędzie 6: Media i presja społeczna

Zakończenie i Słowniczek

• Podsumowanie
• Słowniczek (Kluczowe skróty)
• Przydatne linki

Wstęp

Cel poradnika

Ten poradnik nie jest podręcznikiem do prawa. To praktyczna skrzynka z narzędziami. Jego celem jest wyposażenie Ciebie – mieszkańca – w konkretne, prawne instrumenty, które pozwolą Ci skutecznie działać na rzecz ochrony Twojego najbliższego otoczenia. Nie musisz być prawnikiem, aby mieć realny wpływ na to, co dzieje się z lokalną przyrodą. Wystarczy wiedzieć, jakie masz prawa i jak z nich korzystać.

Wszyscy znamy te emocje. Widok starego dębu, pod którym bawiliśmy się jako dzieci, nagle ściętego pod nową inwestycję. Niepokój związany z zanieczyszczeniem pobliskiej rzeki. Frustracja, gdy nasze uwagi dotyczące planu zagospodarowania są ignorowane. Takie sytuacje pokazują, jak ważny jest dialog między mieszkańcami a władzą i jak niezbędna jest znajomość prawa. Ten poradnik jest odpowiedzią na pytanie: "Co mogłem/mogłam wtedy zrobić?" oraz co ważniejsze “Co mogę zrobić, gdy podobna sytuacja zdarzy się w przyszłości?”. Okazuje się, że możesz zrobić bardzo wiele.

Twoje podstawowe prawa

Twoje zaangażowanie w ochronę środowiska nie jest wyrazem "widzimisię" czy nadgorliwości. To realizacja fundamentalnych praw i obowiązków, które gwarantuje Ci najwyższy akt prawny w Polsce – Konstytucja, a także prawo międzynarodowe.

Konstytucyjne prawo do informacji i działania

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w artykule 74 jasno stwierdza, że "Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska". To nie wszystko. Ten sam artykuł nakłada na władze publiczne obowiązek prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne i wspierania działań obywateli na rzecz ochrony środowiska. Co to oznacza w praktyce? Kiedy składasz wniosek do urzędu, nie jesteś petentem-intruzem. Jesteś partnerem w konstytucyjnym obowiązku dbania o środowisko, a urząd ma prawny obowiązek Cię w tym wspierać. Co więcej, artykuł 86 Konstytucji mówi, że dbałość o stan środowiska jest obowiązkiem każdego z nas.

Konwencja z Aarhus – Twoje międzynarodowe gwarancje

Polska, ratyfikując międzynarodową Konwencję z Aarhus (Dz.U. 2003 nr 78 poz. 706), zobowiązała się do przestrzegania jej trzech filarów, które stanowią fundament udziału społecznego w sprawach środowiska. Te filary to:

1. Prawo do informacji: Masz prawo pytać i otrzymywać od władz publicznych informacje dotyczące środowiska.
2. Prawo do udziału w podejmowaniu decyzji: Masz prawo uczestniczyć w procesach, które mogą wpłynąć na środowisko, np. przy planowaniu nowych inwestycji czy tworzeniu lokalnych strategii.
3. Prawo do sądu (dostęp do sprawiedliwości): Masz prawo zaskarżyć do sądu decyzje i działania (lub ich brak), które naruszają prawo środowiskowe.

Wszystkie narzędzia opisane w tym poradniku są praktycznym przełożeniem tych fundamentalnych praw na konkretne działania, które możesz podjąć już dziś.

Rozdział 1: Chcę wiedzieć. Fundament działania: Dostęp do informacjiCzym jest informacja publiczna, a czym informacja o środowisku?

Każda informacja o sprawach publicznych jest informacją publiczną i co do zasady urząd musi Ci ją udostępnić na podstawie Ustawy o dostępie do informacji publicznej (w skrócie u.d.i.p.). Jednak w naszym przypadku kluczowa jest informacja o środowisku, która stanowi szczególną kategorię informacji publicznej. Jest ona regulowana osobną – Ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie... (w skrócie u.o.o.ś.).

Dlaczego to rozróżnienie jest tak ważne? Ponieważ ustawa "środowiskowa" daje Ci szersze uprawnienia. Definicja informacji o środowisku jest bardzo pojemna i obejmuje m.in. dane o stanie wód, powietrza, gleby, o emisjach, hałasie, ale także o decyzjach, pozwoleniach, planach i umowach, które mogą na środowisko wpływać.

Praktyczna porada: Składając wniosek, warto powołać się na ustawę "środowiskową". Choć termin na odpowiedź jest dłuższy (30 dni zamiast 14), to zakres informacji, które możesz uzyskać, jest szerszy, a urzędowi trudniej jest odmówić odpowiedzi. To strategiczny wybór, który stawia na pierwszym miejscu uzyskanie pełnej informacji, a nie tylko szybkiej odpowiedzi.

Praktyczny przewodnik "Jak pytać?"

Procedura jest maksymalnie uproszczona, aby każdy mógł z niej skorzystać.

Kogo pytać?

Pytamy ten organ, który posiada informację. Najczęściej będzie to:

• Wójt, Burmistrz lub Prezydent Miasta: W sprawach lokalnych, np. zezwoleń na wycinkę drzew, lokalnych planów zagospodarowania, gospodarki odpadami, decyzji środowiskowych dla mniejszych inwestycji.
• Starosta: W sprawach dotyczących np. pozwoleń na budowę, gospodarki wodnej, a także wycinki drzew na nieruchomościach należących do gminy.
• Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ): W sprawach dotyczących form ochrony przyrody (np. obszarów Natura 2000, rezerwatów), ocen oddziaływania na środowisko dla dużych inwestycji (drogi, fabryki).
• Wody Polskie: sprawy dotyczące gospodarki wodnej w zakresie jezior, rzek, stawów lub strumieni

Pamiętaj! Jeśli wyślesz wniosek do niewłaściwego urzędu, ma on obowiązek przekazać go do właściwego organu i poinformować Cię o tym.

O co można pytać?

Praktycznie o wszystko, co dotyczy stanu środowiska i działań władz w tym zakresie. Przykłady konkretnych pytań:

• "Na podstawie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, wnoszę o udostępnienie skanu decyzji zezwalającej na wycinkę dębu przy ul. Sambora w Kartuzach, na działce o numerze ewidencyjnym 123/4".
• "Proszę o udostępnienie informacji o wynikach pomiarów stężenia pyłów PM2.5 i PM10 z gminnej stacji monitoringu jakości powietrza za okres od 1 stycznia do 31 marca 2025 roku".
• "Wnoszę o informację, jaki jest status prawny działki nr 56/7 w obrębie ewidencyjnym XYZ w obowiązującym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz czy planowane są zmiany tego planu dla wskazanego terenu".

Jak napisać wniosek?

Nie potrzebujesz formalnych pism ani prawniczej pomocy. Wystarczy zwykły e-mail. Wniosek musi zawierać tylko dwie rzeczy:

1. Twoje dane: Imię, nazwisko i adres (lub adres e-mail, jeśli chcesz otrzymać odpowiedź elektronicznie).
2. Zakres wniosku: Jasno sformułowane pytanie – o jaką informację prosisz.

Nie musisz uzasadniać, dlaczego pytasz, ani podawać podstawy prawnej, a organ nie ma prawa odmówić ci udzielenia informacji tylko z tej przyczyny, że nie podałeś/podałaś uzasadnienia.

Koszt wniosku

Co do zasady samo złożenie wniosku czy to w trybie ustawy “środowiskowej” czy to w trybie ustawy o informacji publicznej jest wolne od opłat to organ udzielający odpowiedzi może pobrać opłatę za przygotowanie odpowiedzi na twój wniosek. Dokładne wysokości opłat oraz za co mogą zostać pobrane wskazuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie opłat za udostępnianie informacji o środowisku.

Wzór nr 1: Prosty wniosek o udostępnienie informacji o środowisku (e-mail)

Do: [adres e-mail urzędu, np. ug@gmina.pl]

Temat: Wniosek o udostępnienie informacji o środowisku

Treść wiadomości:

Szanowni Państwo,

Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, wnoszę o udostępnienie następującej informacji:

1. Czy w 2025 roku wydano zezwolenie na wycinkę dębu rosnącego przy ul. Sambora w Kartuzach (na działce nr 123/45)? Jeśli tak, proszę o podanie numeru i daty tej decyzji oraz organu, który ją wydał.
2. Jeżeli decyzja została wydana, proszę o udostępnienie jej kopii (skanu) w formie elektronicznej.
3. Proszę także o informację, czy przedmiotowy dąb jest objęty jakąkolwiek formą ochrony (np. pomnik przyrody).

Powyższą informację proszę przesłać w formie elektronicznej na adres e-mail, z którego wysyłam niniejszą wiadomość.

Z poważaniem,

Co zrobić… (FAQ)

…gdy urząd milczy?

Urząd ma obowiązek odpowiedzieć bez zbędnej zwłoki. Terminy ustawowe są następujące:

• Informacja publiczna (ogólna): 14 dni.
• Informacja o środowisku: 30 dni od dnia otrzymania wniosku. W sprawach szczególnie skomplikowanych termin ten może być przedłużony do 2 miesięcy, ale urząd musi Cię o tym poinformować, podając przyczynę.

Jeśli termin minął, a odpowiedzi brak, oznacza to, że organ jest w bezczynności. W takiej sytuacji możesz złożyć skargę na bezczynność do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA). Skargę wnosi się za pośrednictwem urzędu, który milczy (czyli wysyłasz ją na adres urzędu, a on ma obowiązek przekazać ją wraz z aktami do sądu). Samo złożenie skargi często mobilizuje urzędników do natychmiastowego działania.

...gdy urząd odmawia?

Odmowa udostępnienia informacji musi mieć formę decyzji administracyjnej. Zwykły e-mail lub pismo informujące, że "nie udostępnimy informacji", nie jest prawnie wiążącą odmową. Jeśli otrzymasz takie pismo, to również jest to stan bezczynności i możesz złożyć skargę do sądu.

Jeśli otrzymasz formalną decyzję odmowną, masz prawo wnieść od niej odwołanie w ciągu 14 dni. Odwołanie składa się do organu wyższego stopnia (np. od decyzji wójta do Samorządowego Kolegium Odwoławczego – SKO) za pośrednictwem tego samego urzędu, który wydał decyzję.

 Rozdział 2: Chcę mieć wpływ. Udział w konsultacjach i postępowaniach

Wiedza to fundament, ale prawdziwy wpływ zaczyna się wtedy, gdy zaczynasz aktywnie uczestniczyć w procesach decyzyjnych. Prawo daje Ci do tego trzy główne rodzaje narzędzi, które można podzielić na proaktywne (gdy sam inicjujesz działanie) i reaktywne (gdy reagujesz na działania urzędu).

Różnica między "wnioskiem", "uwagą" a "konsultacjami społecznymi"

Zrozumienie tych pojęć to klucz do wyboru właściwej strategii działania.

• Wniosek: To Twoja inicjatywa. Składasz go, gdy chcesz coś zaproponować, np. posadzenie drzew, budowę ścieżki rowerowej czy utworzenie parku. Możesz go złożyć w dowolnym momencie. To działanie proaktywne.
• Uwaga: To Twoja reakcja. Składasz ją w odpowiedzi na toczące się, konkretne postępowanie administracyjne, np. w sprawie wydania decyzji środowiskowej dla nowej fabryki. Musisz zmieścić się w ściśle określonym terminie (np. 30 dni od ogłoszenia). To działanie reaktywne.
• Konsultacje społeczne: To zorganizowany przez władze proces dialogu z mieszkańcami na temat konkretnego projektu, np. zmiany planu zagospodarowania przestrzennego. To szersza forma niż składanie uwag – może obejmować spotkania, ankiety czy warsztaty.

Wybór narzędzia zależy od Twojego celu. Chcesz coś zainicjować? Użyj wniosku. Chcesz wpłynąć na już rozpoczęty przez urząd projekt? Znajdź właściwe postępowanie i złóż uwagę.

Narzędzie 1: Wnioski i petycje (Działanie proaktywne)Kiedy?

Gdy masz pomysł na ulepszenie swojej okolicy, ochronę cennego przyrodniczo miejsca lub usprawnienie działania urzędu. Podstawą prawną jest art. 241 Kodeksu postępowania administracyjnego (KPA), który mówi, że przedmiotem wniosku mogą być m.in. sprawy ulepszenia organizacji, wzmocnienia praworządności czy lepszego zaspokajania potrzeb ludności.

Przykłady:

• "Wnioskuję o posadzenie szpaleru lip wzdłuż nowo budowanej drogi gminnej na odcinku od ul. Leśnej do ul. Polnej".
• "Wnoszę o utworzenie ogólnodostępnego terenu zieleni na niezagospodarowanej działce gminnej nr 234/5".

Do kogo?

Do organu, który jest właściwy do załatwienia sprawy. W sprawach lokalnych będzie to najczęściej wójt/burmistrz lub rada gminy. Urząd ma obowiązek rozpatrzyć wniosek bez zbędnej zwłoki, nie później niż w ciągu miesiąca.

 Wzór nr 2: Wniosek ogólny do urzędu (na podst. KPA)

[Miejscowość, data]

Do:

[ul. gen. Józefa Hallera 1, 83-300 Kartuzy]

WNIOSEK

(złożony w trybie art. 241 Kodeksu postępowania administracyjnego)

Na podstawie art. 241 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, wnoszę o:

Uzasadnienie

Z poważaniem,

[Odręczny podpis]

 Narzędzie 2: Udział w postępowaniach (Działanie reaktywne)Jak się dowiedzieć, że toczy się ważna sprawa?

Kluczowym miejscem jest BIP – Biuletyn Informacji Publicznej. Każdy urząd gminy, miasta czy starostwo ma obowiązek prowadzić własną stronę BIP i publikować na niej tzw. obwieszczenia (publiczne ogłoszenia) o wszczęciu ważnych postępowań.

Praktyczna porada: Wypracuj sobie nawyk regularnego (np. raz w tygodniu) odwiedzania BIP-u swojej gminy i powiatu. Szukaj zakładek o nazwach: "Obwieszczenia", "Ochrona Środowiska", "Zagospodarowanie Przestrzenne" lub "Komunikaty". Używaj wyszukiwarki na stronie, wpisując słowa kluczowe, takie jak "decyzja środowiskowa", "wycinka", "pozwolenie na budowę".

Jakie procedury są kluczowe?

Zwracaj szczególną uwagę na obwieszczenia dotyczące:

• Oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ): To procedura obowiązkowa dla inwestycji, które mogą znacząco wpłynąć na przyrodę (np. duże fermy, drogi, fabryki). W jej ramach urząd musi zapewnić społeczeństwu możliwość udziału.
• Decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach: To kluczowy dokument, który określa, na jakich warunkach można zrealizować inwestycję, by była bezpieczna dla środowiska. Udział społeczeństwa jest tu często wymagany.
• Pozwolenia na budowę oraz decyzji o warunkach zabudowy: Te postępowania również mogą być dla Ciebie istotne, zwłaszcza jeśli są powiązane z wcześniejszą decyzją środowiskową.

Jak składać "uwagi i wnioski" w takim postępowaniu?

Obwieszczenie opublikowane w BIP musi zawierać informację o tym :

• gdzie można zapoznać się z dokumentacją sprawy (np. z raportem oddziaływania na środowisko),
• w jakim terminie można składać uwagi i wnioski (dla OOŚ jest to zazwyczaj 30 dni),
• w jakiej formie można to zrobić (pisemnie, ustnie do protokołu w urzędzie lub elektronicznie, np. e-mailem).

Najważniejsze jest pilnowanie terminu! Uwagi złożone po terminie nie będą rozpatrywane.

Narzędzie 3: Konsultacje społeczneKiedy muszą się odbyć?

Konsultacje społeczne są obowiązkowe przy tworzeniu lub zmianie kluczowych dokumentów planistycznych, a zwłaszcza miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (MPZP). MPZP to lokalne prawo, które decyduje o tym, co i gdzie można budować na terenie gminy – czy dany obszar będzie przeznaczony pod domy, usługi, przemysł czy tereny zielone.

Jak brać w nich udział, by być skutecznym?

Udział w konsultacjach to nie tylko prawo do krytyki. Aby Twój głos został potraktowany poważnie, postaraj się:

1. Przygotować się: Zapoznaj się z projektem dokumentu, który jest konsultowany (musi być udostępniony w BIP).
2. Uczestniczyć w spotkaniach: Weź udział w otwartym spotkaniu z urzędnikami i projektantami. Zadawaj pytania i przedstawiaj swoje stanowisko.
3. Proponować konkretne rozwiązania: Zamiast mówić "Nie podoba mi się ten plan", sformułuj konstruktywną propozycję. Na przykład: "Zamiast przeznaczać cały teren X pod zabudowę usługową, proponuję pozostawienie 30% jego powierzchni jako terenu zieleni urządzonej, co zwiększy retencję wody i poprawi jakość życia mieszkańców".
4. Złożyć uwagi na piśmie: Nawet jeśli wypowiedziałeś się na spotkaniu, złóż swoje uwagi i propozycje na piśmie w wyznaczonym terminie. To formalny ślad, do którego urząd będzie musiał się odnieść.

Pamiętaj, że celem jest osiągnięcie kompromisu. Konstruktywne i dobrze uzasadnione propozycje mają znacznie większe szanse na uwzględnienie niż sama krytyka.

Rozdział 3: Studium Przypadku A: "Ratujmy to drzewo!" – Interwencja ws. wycinki

To scenariusz, który budzi najwięcej emocji: widzisz, że ktoś zaczyna ścinać drzewo i podejrzewasz, że robi to nielegalnie. Czasu jest mało, trzeba działać szybko i zdecydowanie. Oto instrukcja krok po kroku.

Krok 1: Sprawdź status (Szybkie działanie)

1. Zadzwoń do urzędu: Pierwszy telefon wykonaj do Wydziału Ochrony Środowiska w swoim urzędzie gminy lub miasta. Zapytaj: "Czy na działce przy ul. X, o numerze Y, zostało wydane zezwolenie na wycinkę drzew?". Urzędnik powinien udzielić Ci tej informacji.
2. Gdy tną "na już" – wezwij służby: Jeśli wycinka trwa, a Ty masz uzasadnione podejrzenie, że jest nielegalna (np. pracownicy nie chcą okazać dokumentów), nie wahaj się i zadzwoń na Policję (numer 112) lub Straż Miejską (numer 986). To nie jest nadużycie. Służby te mają prawo i obowiązek wylegitymować osoby dokonujące wycinki i zażądać okazania zezwolenia. Mogą też wstrzymać prace do czasu wyjaśnienia sprawy.
3. Masz prawo pytać: Podejdź do osób wykonujących wycinkę i poproś o okazanie pozwolenia. Masz do tego prawo jako obywatel, a Twoje działanie jest uzasadnione Ustawą o ochronie przyrody.

Krok 2: Kiedy potrzebne jest zezwolenie, a kiedy nie? (Minimum teorii)

Przepisy dotyczące wycinki na nieruchomościach prywatnych (gdy nie jest to związane z działalnością gospodarczą) są skomplikowane i zależą od gatunku drzewa oraz obwodu jego pnia. Poniższa tabela pomoże Ci szybko ocenić sytuację.

Ważne: Obwód pnia mierzymy centymetrem krawieckim na wysokości 5 cm od ziemi, aby sprawdzić, czy w ogóle potrzebne są formalności. Jeśli formalności są wymagane, we wniosku podaje się obwód mierzony na wysokości 130 cm.

Grupa Gatunków Drzew

Obwód pnia (mierzony 5 cm nad ziemią)

Wymagane działanie (na cele niezwiązane z działalnością gosp.)

Topola, wierzba, klon jesionolistny, klon srebrzysty

do 80 cm

Można wyciąć bez zgłoszenia

powyżej 80 cm

Wymaga zgłoszenia do urzędu

Kasztanowiec zwyczajny, robinia akacjowa, platan klonolistny

do 65 cm

Można wyciąć bez zgłoszenia

powyżej 65 cm

Wymaga zgłoszenia do urzędu

Pozostałe gatunki drzew

do 50 cm

Można wyciąć bez zgłoszenia

powyżej 50 cm

Wymaga zgłoszenia do urzędu

Drzewa i krzewy owocowe

Bez względu na obwód

Można wyciąć bez zgłoszenia*

*Z wyjątkiem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków lub na terenach zieleni.

Uwaga: Każda wycinka na cele związane z działalnością gospodarczą zawsze wymaga uzyskania zezwolenia.

Krok 3: Dostałem informację, że wydano zezwolenie. Co teraz?

Jeśli urząd potwierdził, że wydano zezwolenie (decyzję administracyjną), to jeszcze nie koniec Twoich możliwości.

1. Złóż wniosek o wgląd w akta sprawy: Korzystając z narzędzi z Rozdziału 1, natychmiast złóż wniosek o udostępnienie kopii decyzji oraz o wgląd do akt sprawy. Pozwoli Ci to sprawdzić, na jakiej podstawie decyzja została wydana i czy nie zawiera błędów.
2. Sprawdź, czy decyzja jest ostateczna: Decyzja staje się ostateczna po 14 dniach od jej doręczenia stronom, jeśli nikt jej nie zaskarżył. Wycinka może legalnie odbyć się dopiero po tym terminie.
3. Kto może się odwołać? Rola organizacji ekologicznych.
   I tu dochodzimy do kluczowej kwestii. Prawo do odwołania od decyzji mają tylko strony postępowania. W przypadku wycinki drzew stroną jest zazwyczaj tylko wnioskodawca – właściciel lub posiadacz nieruchomości. Sąsiad, mieszkaniec z naprzeciwka czy lokalny aktywista nie jest stroną i nie może złożyć odwołania.
   Czy to sytuacja bez wyjścia? Istnieje potężne narzędzie, które można nazwać "dźwignią NGO". Organizacje ekologiczne (stowarzyszenia, fundacje), których celem statutowym jest ochrona przyrody, mogą złożyć wniosek o dopuszczenie ich do udziału w postępowaniu na prawach strony. Jeśli organ się zgodzi, organizacja zyskuje pełne prawa, w tym kluczowe prawo do złożenia odwołania od decyzji.
   Twoja strategia: Jeśli uważasz, że zezwolenie na wycinkę cennego drzewa zostało wydane niesłusznie, Twoim najskuteczniejszym działaniem jest natychmiastowy kontakt z lokalną lub ogólnopolską organizacją ekologiczną. Przedstaw im sprawę, przekaż zebrane informacje. Jeśli organizacja zdecyduje się interweniować, może skutecznie zablokować lub zaskarżyć decyzję, do czego Ty, jako pojedynczy mieszkaniec, nie masz prawa.

Checklista szybkiego reagowania

Krok

Działanie

Co robić?

1

Weryfikacja

Widzisz wycinkę. Podejdź i zapytaj o zezwolenie. Zadzwoń do Wydziału Ochrony Środowiska w urzędzie gminy/miasta.

2

Interwencja

Jeśli wycinka trwa, a pracownicy nie mają zezwolenia lub odmawiają jego okazania, natychmiast zadzwoń na Policję (112) lub Straż Miejską (986).

3

Analiza

Urząd potwierdził wydanie zezwolenia. Złóż wniosek o jego kopię i wgląd w akta sprawy (patrz Rozdział 1).

4

Odwołanie

Decyzja jest niesłuszna, ale nie jesteś stroną postępowania. Natychmiast skontaktuj się z organizacją ekologiczną (NGO) i poproś o interwencję i złożenie odwołania.

 
 Rozdział 4: Studium Przypadku B: "Chrońmy to drzewo na przyszłość"

Działania interwencyjne są ważne, ale jeszcze lepsze jest proaktywne chronienie cennych elementów przyrody, zanim pojawi się zagrożenie. Najskuteczniejszą formą takiej ochrony dla pojedynczych obiektów jest ustanowienie pomnika przyrody.

Krok 1: Co może być pomnikiem przyrody?

Pomnikiem przyrody mogą być "twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej". Najczęściej są to:

• Pojedyncze, okazałe drzewa i krzewy wyróżniające się wiekiem, rozmiarem lub pokrojem.
• Aleje i szpalery drzew.
• Głazy narzutowe, skałki, jaskinie, źródła.

Krok 2: Kto podejmuje decyzję?

Decyzję o ustanowieniu pomnika przyrody podejmuje Rada Gminy (lub Rada Miasta) w formie uchwały. Projekt takiej uchwały musi być najpierw uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska (RDOŚ).

Krok 3: Jak złożyć wniosek?Kto może złożyć wniosek?

To jedna z najbardziej demokratycznych procedur w prawie ochrony przyrody. Wniosek o ustanowienie pomnika przyrody może złożyć każdy – mieszkaniec, radny, szkoła, organizacja pozarządowa. Nie musisz być właścicielem terenu, na którym znajduje się proponowany obiekt. Gmina ma obowiązek rozpatrzyć wniosek i poinformować właściciela nieruchomości o wszczęciu procedury.

Co musi zawierać wniosek?

Aby wniosek został potraktowany poważnie, powinien być jak najbardziej kompletny. Powinien zawierać:

1. Dane wnioskodawcy: Imię, nazwisko, adres.
2. Dokładną lokalizację obiektu: Adres, numer działki ewidencyjnej (możesz go sprawdzić na stronie Geoportal.gov.pl). Warto dołączyć mapkę z zaznaczonym obiektem.
3. Opis obiektu:
   • Dla drzewa: gatunek (polski i łaciński, jeśli znasz), obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm, przybliżona wysokość i rozpiętość korony.
   • Dla innych obiektów: rodzaj (np. głaz narzutowy) i charakterystyka.
4. Dokumentację fotograficzną: Kilka wyraźnych zdjęć obiektu.
5. Uzasadnienie: To najważniejsza część. Wyjaśnij, dlaczego ten konkretny obiekt zasługuje na ochronę. Odwołaj się do jego wyjątkowych cech: rozmiaru, wieku, pokroju, znaczenia historycznego (np. "drzewo posadzone na pamiątkę...") lub krajobrazowego (np. "stanowi dominantę w krajobrazie wsi").

Wzór nr 3: Wniosek o ustanowienie pomnika przyrody

[Miejscowość, data]

Do:

Rada Gminy [nazwa gminy]

za pośrednictwem

Wójta Gminy [nazwa gminy]

[Adres urzędu gminy]

WNIOSEK O USTANOWIENIE POMNIKA PRZYRODY

Na podstawie art. 44 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, wnoszę o podjęcie przez Radę Gminy [nazwa gminy] uchwały w sprawie ustanowienia pomnika przyrody dla obiektu opisanego poniżej.

1. Dane obiektu:

• Rodzaj obiektu: Drzewo
• Gatunek: Dąb szypułkowy (Quercus robur)
• Lokalizacja: Miejscowość [nazwa], ul. [nazwa], działka ewidencyjna nr [numer działki], obręb [nazwa obrębu]. (Współrzędne geograficzne, jeśli znane).
• Wymiary:
  • Obwód pnia na wys. 130 cm: [np. 450 cm]
  • Szacunkowa wysokość: [np. 25 m]
  • Szacunkowa rozpiętość korony: [np. 20 m]

1. Uzasadnienie wniosku:

Wnioskowany do objęcia ochroną dąb szypułkowy jest drzewem o imponujących rozmiarach, co świadczy o jego sędziwym wieku. Stanowi on ważny element krajobrazu kulturowego naszej miejscowości, będąc niemym świadkiem jej historii. Drzewo jest w dobrej kondycji zdrowotnej, ma regularny, malowniczy pokrój i jest miejscem gniazdowania wielu gatunków ptaków. Jego ochrona poprzez nadanie statusu pomnika przyrody pozwoli na zachowanie tego cennego dziedzictwa przyrodniczego i historycznego dla przyszłych pokoleń oraz podniesie walory estetyczne i edukacyjne gminy.

1. Załączniki:

1. Mapka z lokalizacją drzewa.
2. Dokumentacja fotograficzna (3 zdjęcia).
3. [Opcjonalnie] Lista poparcia mieszkańców.
4. [Opcjonalnie] Opinia dendrologa.

Z poważaniem,

[Odręczny podpis]

Krok 4: Jak wzmocnić swój wniosek?

Sam wniosek to początek. Aby zwiększyć jego szanse na powodzenie:

• Zbierz podpisy: Dołącz do wniosku listę poparcia od mieszkańców. Pokaże to radnym, że jest to inicjatywa ważna dla lokalnej społeczności.
• Zdobądź opinię eksperta: Jeśli masz taką możliwość, poproś o krótką, pisemną opinię lokalnego leśnika, przyrodnika, dendrologa lub pracownika parku krajobrazowego. Taki dokument znacząco podnosi rangę wniosku.
• Porozmawiaj z radnymi: Skontaktuj się z radnymi ze swojego okręgu. Przedstaw im swój pomysł osobiście i poproś o wsparcie inicjatywy na forum Rady Gminy.

Rozdział 5: Co robić, gdy urząd nie słucha? Skargi i media

Czasami, mimo naszych starań, urząd działa opieszale, łamie prawo lub ignoruje nasze głosy. W takiej sytuacji nie jesteś bezbronny. Prawo przewiduje ścieżki eskalacji problemu.

Narzędzie 4: Skarga na działalność organu (np. na wójta)

To narzędzie stosujesz, gdy problemem nie jest jedna konkretna decyzja, ale ogólny sposób działania urzędu lub jego pracownika – np. przewlekłość, biurokracja, nienależyte wykonywanie zadań.

• Kiedy? Gdy urząd notorycznie nie odpowiada na pisma, gdy urzędnicy są niekompetentni lub gdy widzisz, że łamane są procedury.
• Do kogo? Skargę na działalność wójta (burmistrza, prezydenta) składa się do organu, który go nadzoruje, czyli do Rady Gminy (lub Rady Miasta). Rada ma obowiązek rozpatrzyć skargę, zazwyczaj za pośrednictwem swojej Komisji Skarg, Wniosków i Petycji, i podjąć w tej sprawie uchwałę.

Jest to ścieżka o charakterze bardziej "politycznym" niż "prawnym". Nie zmusi ona wójta do wydania konkretnego dokumentu (do tego służy skarga na bezczynność do sądu), ale może zwrócić uwagę rady na problem i wywołać presję na poprawę działania urzędu.

Narzędzie 5: Zawiadomienie do organów kontrolnych

Jeśli jesteś świadkiem konkretnego naruszenia prawa środowiskowego, powinieneś zawiadomić wyspecjalizowane inspekcje. Działają one jak "policja środowiskowa".

• Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ): To właściwy adres, jeśli widzisz fizyczne zanieczyszczenie środowiska. Zgłaszaj do WIOŚ sprawy takie jak:
  • Nielegalne wysypiska śmieci.
  • Zrzut ścieków do rzeki lub jeziora.
  • Uciążliwy dym lub odór z zakładu przemysłowego.
    Najprościej zrobić to przez specjalny formularz interwencyjny na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (interwencje.gios.gov.pl) lub przez aplikację mObywatel. Zgłoszenie może być anonimowe.
• Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (RDOŚ): Zgłaszaj tu sprawy związane z niszczeniem chronionej przyrody, w szczególności:
  • Niszczenie siedlisk lub ostoi chronionych gatunków zwierząt i roślin.
  • Prowadzenie prac ziemnych lub wycinki na terenie obszaru Natura 2000 bez wymaganych uzgodnień.
  • Niszczenie gniazd ptaków w okresie lęgowym (od 1 marca do 15 października).

Narzędzie 6: Media i presja społeczna

Nigdy nie lekceważ siły opinii publicznej. Jeśli Twoje formalne działania nie przynoszą skutku, rozważ:

• Kontakt z mediami lokalnymi: Poinformuj o sprawie lokalną gazetę, portal internetowy lub stację radiową. Dziennikarze często szukają takich tematów, a publikacja artykułu może wywołać natychmiastową reakcję władz.
• Użycie mediów społecznościowych: Opisz problem na lokalnych grupach na Facebooku. Zamieść zdjęcia, przedstaw fakty. Dobrze udokumentowany post może dotrzeć do setek, a nawet tysięcy mieszkańców i zbudować społeczne poparcie dla Twojej sprawy.

Często połączenie formalnych działań prawnych z presją medialną i społeczną przynosi najlepsze rezultaty.

Zakończenie i SłowniczekPodsumowanie

Dotarłeś do końca naszego przewodnika. Mamy nadzieję, że czujesz się teraz pewniej i wiesz, że Twój głos w sprawach lokalnego środowiska ma znaczenie. Pamiętaj, że prawo jest po Twojej stronie. Konstytucja i umowy międzynarodowe dają Ci solidne podstawy do działania, a ustawy – konkretne narzędzia.

Nie każda interwencja zakończy się sukcesem, a współpraca z urzędami bywa trudna. Ale Twoje zaangażowanie ma sens. Każdy złożony wniosek, każda uwaga w konsultacjach, każde uratowane drzewo to realna zmiana na lepsze. Przyroda jest w kryzysie, a jej ochrona to nasza wspólna odpowiedzialność i przywilej. Działaj!

Słowniczek (Kluczowe skróty)

• BIP (Biuletyn Informacji Publicznej): Oficjalna strona internetowa, na której każdy urząd i instytucja publiczna ma obowiązek publikować informacje o swojej działalności. To Twoje podstawowe źródło wiedzy o tym, co planują władze.
• KPA (Kodeks Postępowania Administracyjnego): Kluczowa ustawa regulująca, jak urzędy muszą prowadzić sprawy, jakie masz prawa jako strona, jakie są terminy i jak wyglądają procedury odwoławcze.
• NGO (Non-Governmental Organization / Organizacja Pozarządowa): Niezależna od rządu organizacja (fundacja lub stowarzyszenie) działająca w interesie społecznym. Organizacje ekologiczne mogą być Twoim potężnym sojusznikiem, np. włączając się do postępowań administracyjnych.
• OOŚ (Ocena Oddziaływania na Środowisko): Procedura, w ramach której bada się, jak planowana inwestycja (np. droga, fabryka) wpłynie na środowisko. Udział społeczeństwa jest w niej obowiązkowy.
• RDOŚ (Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska): Urząd administracji państwowej na poziomie województwa, odpowiedzialny m.in. za nadzór nad obszarami Natura 2000, uzgadnianie decyzji środowiskowych i tworzenie rezerwatów przyrody.
• WIOŚ (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska): "Policja ekologiczna". Instytucja kontrolna, która interweniuje w sprawach zanieczyszczeń, nielegalnych odpadów i innych naruszeń prawa ochrony środowiska.

Przydatne linki

• Fundacja Chlorofeel: https://fundacjachlorofeel.pl/
• BIP Urzędu Miejskiego w Kartuzach: https://www.bip.kartuzy.pl/
• BIP Urzędu Gminy w Żukowie: https://bip.zukowo.pl/
• Geoportal: https://www.geoportal.gov.pl/ – Niezbędne narzędzie do sprawdzania numerów i granic działek ewidencyjnych.